સવાસન (યોગનિંદ્રા)
તમારા પીઠ ના બળ પર સીધા જમીન પર સુઈ જાવ. બંને પગ માં લગભગ એક ફુટ નું અંતર રાખો તથા બંને હાથો ને પણ જાંઘ થી થોડા દૂર રાખીને હાથ ને ઉપર ની બાજુ ખોલી ને રાખો. આંખ બંધ રાખી ગરદન ને સીધી રાખીને આખુ શરીર તણાવ રહિત અવસ્થા માં રાખો. ધીમે ધીમે ચાર પાંચ લાંબા શ્વાસ લો અને છોડો. હવે મનથી શરીરના દરેક ભાગને જોઈને સંકલ્પ દ્વારા એક એક અવયવને તિથિ તથા તણાવ રહિત અવસ્થાનો અનુભવ કરો. જીવનના દરેક કાર્યો અને મહાન ઉદ્દેશ યોની સફળતાની પાછળ સંકલ્પની શક્તિ જ મુખ્ય કારણ હોય છે. હવે આપણે આ સમયે શરીરને પૂર્ણ વિશ્રામ આપવાનો છે. એના માટે આપણે શરીરના વિશ્રામ અથવા શિથિલીકરણ નો સંકલ્પ કરવો પડશે.
સર્વપ્રથમ બંધ રાખીને મનની સંકલ્પ શક્તિ દ્વારા પગના અંગૂઠા અને આંગળીઓ ને જોતા જોતા તેમને પણ ઢીલું કરો અને તણાવ રહિત અનુભવ કરો. પગના પંજાને જોયા બાદ એડીઓને જોતા જોતા તેનો શિથિલ અવસ્થામાં અનુભવ કરો. હવે પિંડીઓ ને દેખીને વિચાર કરો કે મારી પિંડી પૂર્ણ સ્વસ્થ અને તણાવ રહિત અને પૂર્ણ વિશ્રામની અવસ્થામાં છે અને પછી અનુભવ કરો કે કરણ ના વિચાર માત્રથી શરીરને પૂર્ણ વિશ્રાંતિ મળી રહીં છે. જેમ જેમ આત્યાધિક દુ:ખના વિચારથી રડવું, અતિશય સુખના વિચારથી આનંદ અને બહાદુરીના વિચારથી શરીરનું લોહી ઉકળે છે, તેવી જ રીતે શરીરના આરામનો વિચાર માત્ર સંપૂર્ણ આરામના અનુભવ તરફ દોરી જાય છે.
હવે ઘૂંટણ તરફ નજર નાખો, તેમને તંદુરસ્ત, તણાવ મુક્ત અને સંપૂર્ણ આરામની સ્થિતિમાં અનુભવો. તમારા મનમાં, જાંઘને જુઓ અને તેમને સંપૂર્ણ આરામની સ્થિતિમાં અનુભવો. જાંઘ પછી, ધીમે ધીમે શરીરના ઉપરના ભાગને સંપૂર્ણપણે તંદુરસ્ત અને તણાવ મુક્ત સ્થિતિમાં અનુભવો, કમર, પેઢું , પેટ અને પાછળની બાજુ સરળતા સાથે જોશો. હવે મનને શાંત ભાવનાથી હૃદય પર કેન્દ્રિત કરીને ધબકારા સાંભળવાનો પ્રયાસ કરો. હૃદયનો દૈવી અવાજ સાંભળતી વખતે, ધ્યાનમાં લો કે મારું હૃદય સંપૂર્ણપણે સ્વસ્થ છે, તણાવ મુક્ત છે અને સંપૂર્ણ આરામની સ્થિતિમાં, મારા હૃદયમાં કોઈ રોગ નથી. હવે તમારા ખભાને હૃદય અને ફેફસાના હળવાશથી જુઓ અને તેમને હળવી , સંપૂર્ણ હળવી સ્થિતિમાં અનુભવો. પછી અનુક્રમે હાથ, કોણી, કાંડા સહિત બંને હાથની આંગળીઓ અને અંગૂઠા જુઓ અને આખા હાથને તણાવ-મુક્ત, ઢીલું અને સંપૂર્ણ આરામની સ્થિતિમાં અનુભવો.
હવે તમારા ચહેરાને જુઓ અને ધ્યાનમાં લો કે મારા ચહેરા પર ચિંતા,તણાવ અને નિરાશાની કોઈ જ અશુભ અભિવ્યક્તિ નથી. મારા ચહેરા પર ખુશી, આનંદ, આશા અને શાંતિની દૈવીક અભિવ્યક્તિ છે. આંખો, નાક, કાન, મોં વગેરે સહિતના આખા ચહેરા પર અપાર આનંદની લાગણી છે. અત્યાર સુધી આપણે મનની સારી ભાવના અને દૈવી ઇચ્છા દ્વારા શરીરને સંપૂર્ણ રાહત આપી છે. હવે મનને આરામ આપવો પડશે, મનને પણ હળવું કરવું પડશે.આપણે મનમાં ઉદભવતા વિચારોથી આગળ વધવું પડશે. આ માટે આપણે આત્માનો આશરો લેવો પડશે. વિચારો હું નિત્ય શુદ્ધ , શાંતિપૂર્ણ, આનંદિત, તેજસ્વી, અમૃત-પુત્ર આત્મા છું.હું હંમેશાં સંપૂર્ણ અને શાશ્વત છું.મને કોઈ પણ વસ્તુનો અભાવ નથી, પરંતુ હું હંમેશાં ભાવનાઓ અને વિશ્વાસથી ભરેલો છું. હું ભગવાનનો ભાગ છું.હું ભગવાનનો અમૃત પુત્ર છું. હું પ્રકૃતિ, શરીર, ઇન્દ્રિયો અને મનના બંધનથી મુક્ત છું. મારી વાસ્તવિકતા નો આશ્રય મારા ભગવાન છે. હું બાહ્ય સમૃદ્ધિના ઘટાડા અને વધારા દ્વારા ગરીબ,અનાથ અથવા અનાથ કે રાજા બનતો નથી. હું હંમેશાં એકરસ છું. જે પરિવર્તનો થઈ રહ્યા છે તે વિશ્વનો ધર્મ છે, મારા આત્માના ધર્મો નથી. આ રીતે આત્માના દિવ્યતાનો વિચાર કરીને તમારા નકારાત્મક વિચારોને દૂર કરો કારણ કે ફક્ત નકારાત્મક વિચારો જ વ્યક્તિને ઉદાસી, બેચેન અને અસ્વસ્થ બનાવે છે.નકારાત્મક વિચારસરણીને લીધે વ્યક્તિને માનસિક હતાશા આવે છે અને વ્યક્તિ હંમેશા દુ: ખના સમુદ્રમાં ડૂબી જાય છે. સકારાત્મક વિચારસરણી સાથે, વ્યક્તિ પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં પણ ખુશ રહી શકે છે.તેથી વ્યક્તિએ હંમેશાં ફક્ત શાવાસન અથવા યોગનિદ્રા દરમિયાન જ નહીં, પણ દિવસ દરમિયાન પણ સકારાત્મક વિચાર કરવો જોઈએ. આ રીતે આપણે આત્માની દિવ્યતા વિશે સકારાત્મક વિચાર કરીને મગજમાં આરામ આપ્યો છે અને હવે પરમ આત્માના દિવ્ય સ્વરૂપનું ધ્યાન કરવાથી પણ આત્માને સંપૂર્ણ આરામ મળશે.
વિચાર કરોકે તમારો આત્મા શરીરમાંથી બહાર આવી રહ્યો છે અને, શરીરની ઉપર આકાશમાં સ્થિર થઈ રહ્યો છે, તમે શરીરને આત્મા સાથે અનુભવો છો કે જાણે કોઈ મૃત શરીર જમીન પર પડેલું હોય. તેથી જ આ યોગને શાવાસન કહેવામાં આવે છે. હવે ચેતના-શક્તિના આત્માને શાશ્વત આકાશમાં ભગવાનના પરમ વ્યક્તિત્વને સમર્પિત કરો. ધ્યાનમાં લો કે તમારા આત્માને ચારે બાજુથી દિવ્યનો ક્ષણિક આનંદ પ્રાપ્ત થઈ રહ્યો છે. ભગવાનની સૃષ્ટિના અસીમિત આનંદનો અનુભવ કરો. ભગવાનમાં ભક્તિભાવ રાખીને જે પણ શુભ ચિંતન કરવામાં આવે છે તે પૂર્ણ થાય છે. ભગવાનની સૃષ્ટિના દૈવીકરણો વિશે વિચારો અને પછી આ અદ્ભુત પ્રકૃતિની રચના પર વિચાર કરી ભગવાનની દિવ્યતાને યોગ્ય કરો. ધ્યાનમાં લો કે તમે સુંદર ફૂલોની એક સુંદર ખાણમાં છો, જ્યાં આખું વાતાવરણ વિવિધ પ્રકારનાં ફૂલોની સુંદર કળીઓની સુગંધથી ભરાઈ રહ્યું છે.ચારે બાજુ દેવત્વ છે.
ભગવાનની પ્રત્યેક લીલા તેને જોઈને બનાવવામાં આવે છે. ભગવાનની મહિમાનો કોઈ અંત નથી. આ ફૂલોની સાથે વિવિધ ઝાડમાં સુંદર ફળ છે, દરેક ફળ સર્જક ભગવાન દ્વારા જુદા જુદા રસથી ભરવામાં આવ્યા છે.ચારે બાજુથી નરમાશથી વહેતી એક સુખદ પવન આનંદ પ્રદાન કરી રહી છે. પ્રત્યેક કળીઓ, દરેક ફૂલ અને ફળ દ્વારા ભગવાન સીધા દેખાઈ રહ્યા છે. જો તમે આકાશ તરફ નજર કરો તો એવું લાગે છે કે ભગવાનના વિશાળ વૈશ્વિક મંદિરમાં ચંદ્ર અને તારાઓ અને સૂર્ય દિવાની જેમ પ્રકાશિત થઈ રહ્યા છે. નદીઓ વહેતી હોય તો એવુ લાગે કે તે ભગવાનનાં પગ ધોઈ રહ્યા હોય. હે બ્રહ્મા, હે ભગવાન, કેટલા મહાન, અમર્યાદિત, અનંત, અનંત છે! હે વિશ્વની માતા! મારા પુત્રને પણ તમારા આશ્રયમાં લઈ જાઓ. મને દૈવી આનંદ આપો માતા. ભગવાન! હું હંમેશાં તમારી દિવ્યતા, શાંતિ અને પ્રકાશ પ્રાપ્ત કરું છું. તમારા શાશ્વત મહિમાને ધ્યાનમાં રાખીને, હું હંમેશાં તમારામાં આનંદ કરું છું, અને તમારા શાશ્વત આનંદમાં ડૂબુ છું. ઓહ ભગવાન! મને કાયમની દુનિયાની દુષ્ટ ભાવનાઓથી દૂર લઈ જાઓ અને મને તમારા આનંદી ખોળામાં લઈ જાઓ.
આ રીતે, ભગવાનની દિવ્યતાના આનંદ સાથે આ શરીરમાં ફરીથી પોતાને અનુભવો. ધ્યાનમાં લો કે તમે યોગી ઊંઘમાંથી આ શરીરમાં પાછા આવ્યા છો. શ્વાસ ચાલુ છે. શ્વાસ સાથે જીવંત જીવનની મહાન શક્તિ તમારામાં પ્રવેશી રહી છે. તમારી જાતને સ્વસ્થ, સુખી અને આનંદમય અનુભવો અને નવી શક્તિ, આરોગ્ય અને દૈવી ચેતના અને જીવનની ઇચ્છાથી આખા શરીરમાં આનંદની અનુભૂતિ કરો તેવી જ રીતે શરીરની ઇચ્છાશક્તિ દ્વારા હળવું કરવામાં આવ્યું હતું. અંગૂઠાના માથા સુધીના દરેક ભાગને જુઓ અને દરેક ભાગ કે જે તમે જોઈ શકો છો, તે ભાગને સંપૂર્ણ સ્વાસ્થ્યમાં અનુભવો.ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈને ઘૂંટણ અથવા પીઠમાં દુખાવો થાય છે, તો તેણે ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ કે મારી પીડા સંપૂર્ણપણે દૂર થઈ ગઈ છે. યોગની પ્રેક્ટિસથી અને ભગવાનની કૃપાથી મારા ઘૂંટણ અને કમરમાં કોઈ દુખાવો નથી કારણ કે યોગની પ્રેક્ટિસ દ્વારા આ રોગોના મૂળ કારણોને નાબૂદ કરવામાં આવ્યા છે.પીડા બહાર આવી રહી છે. તેવી જ રીતે, જો પેટ અને હૃદયનો કોઈ રોગ છે, તો પછી તેના ઉપચાર વિશે વિચારો. જો હૃદયની વાહિનીઓમાં કોઈ અવરોધ આવે છે, કોલેસ્ટરોલ વધે છે વગેરે, તો તમારા રોગોના ઉપાયનો વિચાર કરો. ઉકેલો કે મારા શરીરમાંથી બધા વિદેશી તત્વો, રોગો અને વિકારો બહાર આવી રહ્યા છે, હું સંપૂર્ણ સ્વસ્થ થઈ રહ્યો છું.આવું વિચારીને, શારીરિક અને માનસિક રીતે તમારી જાતને સંપૂર્ણ સ્વસ્થતાનો અનુભવ કરો.
અંતે, બંને હાથને સંપૂર્ણપણે સ્વસ્થ અને શક્તિશાળી લાગે છે તેવો અનુભવ કરો, બંને હાથને એકસાથે ઘસો અને આંખો પર હથેળી રાખીને ધીરે ધીરે આંખો ખોલો. આ શવાસન અને યોગનિદ્રાની ટૂંકી પદ્ધતિ છે. જો કોઈ સૂઈ શકતું નથી, તો સુતા પહેલા શવાસન કરો અને શવાસનમાં સંપૂર્ણ શરીરને ઢીલું અને તણાવમુક્ત છોડીને, એકદમ નિશ્ચિત પદ્ધતિમાં, દરેક શ્વાસ સાથે દૈવી દેવત્વ અને મનના શ્વાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, ‘ઓમ’ નો અર્થપૂર્વક ધ્યાન કરવું જોઈએ.
‘ઓમ’ નો અર્થ છે – સત્યના રૂપમાં પરમ આત્મા, ઓમકાર ભગવાન હંમેશા સત્ય, ચેતના અને આનંદદાયક સ્વરૂપમાં હોય છે. હું ભગવાન ઓમકારની ઉપાસનાનો પણ આનંદ લઈ રહ્યો છું. આને ધ્યાનમાં લેતા, હરકોઈએ અર્થપૂર્ણ રીતે ‘ઓમ’ નો જાપ કરવો જોઈએ. શ્વાસ લેવાની ગતિ સરળ હોવી જોઈએ. સમાન પ્રક્રિયામાં, તમે આ પ્રક્રિયા કરી શકો છો જ્યારે દરેક સંખ્યા 100 થી 1 ની નીચે ગણાય છે ત્યારે ‘ઓમ’ નો પાઠ કરો. જેમ કે ઓમ 100, ઓમ 99, ઓમ 98 વગેરે. આ રીતે જાપ કરવાથી ટૂંકા સમયમાં ઊંડી ઊંઘ આવે છે અને ખરાબ સપનાથી પણ છુટકારો મળે છે. રોજના યોગાભ્યાસ દરમિયાન, આ આસન મુશ્કેલ મુદ્રા પછી આરામ માટે કરવો જોઈએ. યોગાસનની પ્રેક્ટિસના અંતે, તે 5 થી 10 મિનિટ સુધી કરવું જોઈએ.
લાભ
- આ આસન માનસિક તણાવ (હતાશા), હાઈ બ્લડ પ્રેશર, હ્રદયરોગ અને અનિદ્રા માટે શ્રેષ્ઠ છે. આ દર્દીઓએ નિયમિત આ આસન કરવું જોઈએ.
- આ આસન કરવાથી નર્વસ નબળાઇ, થાક અને નકારાત્મક વિચાર દૂર થાય છે.
- શરીર, મન,અને આત્માને સંપૂર્ણ આરામ, શક્તિ, ઉત્સાહ અને આનંદ મળે છે.
- ધ્યાનની સ્થિતિ વિકસે છે.
આસન કરતી વખતે વચ્ચે શવસન કરવાથી શરીરની થાક થોડા સમયમાં જ દૂર થઈ જાય છે.
જો તમને આ માહિતી સારી લાગી હોય તો અમને કમેન્ટ સેકશન માં જરૂર જણાવજો.. આવી અવનવી માહિતી જાણવા માટે અમારું પેજ “ફક્ત ગુજરાતી” લાઈક કરો અને તમારા મિત્રો તથા સગા સંબંધીઓ સાથે શેર જરૂર કરવું.
નોંધ : આ લખાણ ની કોપી કરતા પહેલા અમારી લેખિત મંજૂરી લેવી જરૂરી છે.
Author: FaktGujarati Team