વિશેષમાં, બ્રહ્મમુહુર્તામાં ઉઠી ને સૂર્યોદય સમયે સૂર્ય ભગવાનને નમન કરી ને તેમની ઉર્જા ને અંગીકાર કરવાની પદ્ધતિને સૂર્ય નમસ્કાર કહેવામાં આવે છે.
સૂર્ય નમસ્કાર દરમિયાન માનસિક ઉર્જામાં વધારો થાય છે, તેમજ શરીરમાં સુગમતા, પ્રતિરક્ષા વધે છે. તે હાથ અને પગના હાડકાં સહિત કરોડરજ્જુ માટે પણ સારું છે.
યોગ અને પ્રાણાયામમાં પરિપૂર્ણતા, રેચક અને કુંભકની વ્યાખ્યા:
પૂરક – શ્વાસ લેવાની પ્રક્રિયા
રેચક – શ્વાસ બહાર કાઢવાની ક્રિયા
કુંભક – શ્વાસ બહાર કાઢવાની અને શ્વાસ લેવાની વચ્ચેનો સમયગાળો. કુંભક બે પ્રકારના હોય છે .. આંતરિક કુંભક અને બાહ્ય કુંભક- શ્વાસ અંદર રોકવુ જેને આંતરિક કુંભક કહેવામાં આવે છે અને બહાર રોકાવા ને બાહ્ય કુંભક કહેવામાં આવે છે.
સૂર્ય નમસ્કારના બાર પદ:
સૂર્ય-નમસ્કારમાં 12 તબક્કાઓ છે જેમાં 12 આસનો છે. આ રીતે સૂર્ય નમસ્કાર એ વિવિધ યોગાસન અને પ્રાણાયામ કસરતોનો સમૂહ છે. સૂર્ય નમસ્કારના દરેક તબક્કામાં શ્વાસની સ્થિતિ (પૂરક, રેચક અથવા કુંભક) નું વર્ણન પણ છે અને તે પણ બતાવવામાં આવ્યું છે કે અપાર્થિવ શરીરના કયા ચક્ર સંબંધિત છે.
1. તાડાસન:
સૌ પ્રથમ, સૂર્યની સામે મોઢું રાખી ને અને બંને પગ, પગની ઘૂંટીઓ અને પગને એક સાથે જોડીને, બંને હાથ ખભાની સમાંતર કરીને અને હૃદયની આગળ લાવીને,નમસ્કાર ની મુદ્રા માં આવો. તમારા મનમાં ૐ મિત્રાય નમઃ જાપ કરતી વખતે સૂર્ય ભગવાનને વંદન કરો. આ સૂર્ય નમસ્કારની પ્રથમ ક્રિયા પૂર્ણ થઈ. આમાં શ્વાસ બહાર કાઢવાનો છે. અનાહત ચક્ર.
2. ઉધર્વહસ્તાસન
હાથ ને ઉપર લઈ જતી વખતે, કમર, પીઠ, ગળા, માથું અને હાથ પાછળ લઈ જાવ. શરીરનું સંતુલન રાખીને પગ સીધા રાખો. મનમાં ૐ રવયે નમઃ નો જાપ કરતી વખતે સૂર્ય ભગવાનને નમન કરો. આમાં શ્વાસ લેવાનો છે. વિષુદ્ધિ ચક્ર.
3. પાદહસ્તાસન:
હાથને નીચે લાવતા અને કમરમાંથી શરીરને વાળતા. આગળ ની બાજુ એ જુકો. અને પગ સીધા રાખો. પગની નજીક જમીન પર હથેળીઓ મૂકો. શક્ય તેટલું ઘૂંટણ ને વાંકા ન થવા દો. ૐ સૂર્યાય નમઃ નો જાપ કરીને સૂર્ય ભગવાનની પૂજા કરો. આમાં શ્વાસ બહાર કાઢવાનો છે. સ્વાધિષ્ટાન ચક્ર.
4. અશ્વ સંચાલાસન:
હથેળીઓને જમીન પર રાખીને, ડાબા પગને મહત્તમ તરફ પાછળની બાજુ ખસેડો. જમણા ઘૂંટણ હાથ વચ્ચે હશે. છાતી આગળ અને ગળા ને પાછળની તરફ આકાશ તરફ જુઓ. મનમાં ૐ ભાનવે નમઃ ચોથા મંત્રનો જાપ કરીને સૂર્ય ભગવાનની પૂજા કરો. આમાં શ્વાસ લેવાનો છે.આજ્ઞા ચક્ર.
5. દંડાસન:
હથેળીઓને જમીન પર રાખતી વખતે બંને હાથ સીધા કરો અને જમણો પગ પણ પાછો ખસેડો. કમરનો ભાગ ઉપર કરીને અને ગળા અને માથું નીચે ખસેડીને પર્વત જેવો આકાર બનાવો, બંને પગ એક સાથે જોડી દો.
માથાને બંને હાથ વચ્ચે રાખો. શરીરનું આખું વજન હથેળી પર રહેશે. મનમાં ૐ ખાગાય નમ: નો જાપ કરતી વખતે સૂર્યદેવને નમન કરો. આમાં શ્વાસ બહાર કાઢવાનો છે. વિષુદ્ધિ ચક્ર.
6. અષ્ટાગ નમસ્કાર:
જમીન પર હથેળીઓ મૂકતી વખતે હાથ સીધા કરવાનો પ્રયાસ કરો. આખુ શરીર જમીનને સ્પર્શ કરતુ હોવું જોઈએ. મનમાં ૐ પુષ્ને નમ: નો જાપ કરતી વખતે સૂર્યદેવને વંદન કરવું. આમાં તમારે કુંભક કરવો પડશે એટલે કે શ્વાસ અંદર ખેંચીને તેને રોકવો પડશે.મણિપુર ચક્ર.
7. ભુજંગાસન:
હવે હથેળીઓને જમીન પર રાખીને, પેટને જમીન સાથે રાખીને, માથાને શક્ય તેટલું આકાશ તરફ રાખવું. મનમાં ૐ હિરણ્યગર્ભાય નમ: સાતમા મંત્રનો જાપ કરતી વખતે સૂર્યદેવને નમન કરો. આમાં શ્વાસ લેવાનો છે. સ્વાધિષ્ટાન ચક્ર.
8. પર્વતાસન:
હવે પાંચમા આસન ની જેમ જ કરવાનું છે.ગર્ભગૃહમાં ફરી આવીને ૐ મરીચાય નમ: આઠમા મંત્રનો જાપ કરીને સૂર્યદેવને નમન કરો. આમાં શ્વાસ બહાર કાઢવો. વિષુદ્ધિ ચક્ર.
9. અશ્વ સંચાલાસન:
હથેળીઓને જમીન પર મૂકો. ડાબા પગ ને ઘૂંટણથી વાળી ને બંને હાથની વચ્ચે રાખો. શક્ય હોય ત્યાં સુધી જમણો પગ પાછળ ખસેડો. છાતી આગળ રાખો. આ આસન ચોથા આસન જેવુ છે. તેમાં ડાબા પગને જ્યારે આમાં જમણા પગ ને પાછળ કરવામાં આવે છે. મનમાં ઓમ આદિત્ય નમ: નવમા મંત્રનો જાપ કરતી વખતે સૂર્ય ભગવાનને વંદન કરો. આમાં શ્વાસ લેવા નો છે. આજ્ઞા ચક્ર.
10. પાદહસ્તાસન:
હથેળીઓને જમીન પર રાખીને, જમણો પગ આગળ લાવો અને તેને ડાબા પગની બરાબર લાવો. જ્યારે ત્રીજી આસન અનુસાર માથાને ઘૂંટણની નજીક લઈ જવાનો પ્રયાસ કરો. બંને પગ સીધા રાખવાના છે. મનમાં દસમા મંત્ર ઓમ સવિત્રે નમ:નો જાપ કરીને સૂર્યદેવની પૂજા કરો. આમાં શ્વાસ બહાર કાઢવા નો છે. સ્વાધિષ્ટાન ચક્ર.
11. ઉદ્ધરવહસ્તાસન:
હવે સીધા ઉભા રહો. બીજી મુદ્રા અનુસાર, બંને હાથને ઉપરની તરફ રાખો. પીઠ , માથા, ગળા અને હાથને પાછળની બાજુ ખસેડો. શારીરિક સંતુલન જાળવવું. પગ સીધા હોવા જોઈએ. મનમાં ૐ આર્કાય નમ:, અગિયારમો મંત્રનો જાપ કરતી વખતે સૂર્ય ભગવાનને નમન કરો. આમાં શ્વાસ લેવાનો છે. વિશુદ્ધિકરણ ચક્ર
12. પ્રણામાસન
સીધા ઉભા રહો, પહેલી મુદ્રાની જેમ, બંને હાથને પ્રણામની મુદ્રામાં જોડો. મનમાં, ઓમ ભાસ્કરરાય નમ: બારમા મંત્રનો જાપ કરતી વખતે સૂર્યદેવને નમન કરો. આમાં શ્વાસ બહાર મૂકવો પડશે. અનાહત ચક્ર.
સૂર્ય નમસ્કારમાં લેવાતી સાવચેતી:
- સૂર્ય નમસ્કાર ભરેલા પેટે કરવું એ સ્થિતિને આદર્શ માનવામાં આવતી નથી.
- સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્તનો સમય વધુ ઉત્તમ છે.
- સૂર્ય તરફ મોઢું રાખવું જરૂરી છે, તેથી આંગણું અથવા ટેરેસ યોગ્ય રહેશે, મધ્યાહ્ન પહેલાં, ચહેરો પૂર્વ તરફ હોવો જોઈએ અને મધ્યાહ્ન પછી ચહેરો પશ્ચિમ તરફ હોવો જોઈએ.
- હવા સ્વચ્છ છે જેથી ફેફસામાં ધૂળ, કણો, પ્રદૂષકો વગેરે ન ભરાય.
- કપડાં ખૂબ ઢીલા હોવા જોઈએ.
- કોઈ સ્વચ્છ ચાદર લઈ ને કોઈ શાંત જગ્યા પર જ સુર્યનમસ્કાર કરવા જોઈએ.
જો તમને આ માહિતી સારી લાગી હોય તો અમને કમેન્ટ સેકશન માં જરૂર જણાવજો.. આવી અવનવી માહિતી જાણવા માટે અમારું પેજ “ફક્ત ગુજરાતી” લાઈક કરો અને તમારા મિત્રો તથા સગા સંબંધીઓ સાથે શેર જરૂર
કરવું.
નોંધ : આ લખાણ ની કોપી કરતા પહેલા અમારી લેખિત મંજૂરી લેવી જરૂરી છે.
Author: FaktGujarati Team