હરડ ત્રિફળા માં મળી આવતા ત્રણ ફળો માંથી એક છે. આ એક ખૂબ જ કાયાકલ્પ જડી બુટ્ટી છે. હરડ ઉતર ભારતમાં વધારે પ્રમાણમાં મળી આવે છે. ભારતમાં વધારે પ્રમાણમાં નીચલા હિમાલય ક્ષેત્રમાં રાવી તટથી લઈને પૂર્વ બંગાળ – અસમ સુધી પાચ હજાર ફૂટની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. આ વૃક્ષના ફળ, મૂળ અને છાલનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક દવાઓને બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે.
હરડ ફળ એક ગોટલી જેવું ફળ છે જેની લંબાઈ ૨ સેમી થી ૪.૫ સેમી સુધી અને પહોળાઈ ૧.૨ સેમી અને ૨.૫ સેમી હોય છે. તેનો આકાર ઇંડાકાર હોય છે અને પાક્યા પછી લીલા રંગ માંથી કાળા રંગમાં બદલાય જાય છે. ભારતમાં હરડને ઘણા નામોથી જાણવામાં આવે છે, તેને ઉર્દૂ અને હિન્દીમાં ‘હરડે’ , તમિલમાં ‘ કાદૃક્કઈ ‘, મરાઠીમાં, ‘હિરડા’, આસામિયા માં,’હિલીખા ‘, અને બંગાળીમાં,’હોરિટોકી’, કહેવામાં આવે છે. આયુર્વેદમાં તેને અમૃતા, પ્રાણદા, કાયસ્થા વગેરે નામથી જાણવામાં આવે છે. હરડમાં મીઠા સિવાય પાંચેય રસ મીઠો, તીખો, કડવો, તુરો અને ખાટ્ટો રસ હોય છે.
હરડ ફળને કેવી રીતે ખાવું –
હરડ ના નુકશાન –
હરડ ફળને કેવી રીતે ખાવું-
હરડ ફળને આ રીતે ખાવું-
- હરડ ફળને ચાવવાથી પાચનશક્તિ વધે છે.જો આ એક પેસ્ટ રૂપે બનાવીને ખાઈ શકાય છે, તે આંતરડાને સાફ અને પાચનક્રિયાને શુદ્ધ કરે છે.
- જો આ ભાપથી પકવવા કે ઉકાળવામાં આવે, તો તે માલબસોપર્શન સિન્દ્રોમ માં ઉપયોગી હોય છે.
- જો તેનો તળીને પ્રયોગ કરવામાં આવે છે, તો આ ત્રિદોષ અસંતુલન ની સ્થિતિમાં ઉપયોગી છે.
- જો હરડ ભોજન પછી લેવામાં આવે, તો આ વીષાત્ક ભોજનને લીધે ઉદભવેલા બધા જેરીલી અસરને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
- જો આ મીઠા સાથે લેવામાં આવે, તો આ કફ સંતુલનમાં ઉપયોગી છે.
- જો હરડને ખાંડ સાથે લેવામાં આવે તો તે પિત સંતુલન અને ઘી સાથે વાત વિકારના સંતુલનમાં મદદ કરે છે.
હરડના ફાયદા-
- હરડ ત્રિદોષ નાશક ઔષધિ છે.
- હરડ નું ચૂર્ણ બવાસીર માટે ફાયદાકારક છે.
- હરડનો ઉપયોગ ગોમૂત્ર સાથે સોજાના વિકારમાં.
- હરડના ફાયદા પાચનશક્તિ માટે.
- હરડના ગુણ તિલ્લી નો રોગ દૂર કરે છે.
- હરડનો ઉપયોગ જુલાબમાં કરવો.
- હરડ પાવડર ઊલટીમાં રાહત અપાવે છે.
- હરડ પાવડર યૌન સ્વાસ્થ્ય માટે.
- હરડ ફાયદા ત્વચા અને વાળ માટે.
- હરડ ના ફાયદા મો અને ફેફસાં માટે.
હરડ ત્રિદોષ નાશક ઔષધી છે-
તેના મીઠા, કડવા અને તૂરા સ્વાદને કારણે, તે પિત સંતુલનને બનાવી રાખે છે. તેના તીખા, કડવા અને તૂરા સ્વાદને લીધે તે કફ સંતુલનને જાળવી રાખે છે. અને તેના ખાટ્ટા સ્વાદને લીધે હરડે વાત સંતુલનને પણ બનાવી રાખે છે.
હરડ ચૂર્ણ બવાસીર માટે ફાયદાકારક છે-
હરડ મૂત્ર ત્યાગ જેવી જટિલતાઓમાં મદદ કરે છે, બવાસીર તેજ જટિલતાઑમા થી એક છે. તે વધુ માત્રામાં બવાસીરને ઓછું કરવામાં અને રક્તસ્રાવ ને રોકવામાં મદદ કરે છે. સિત્ઝ બાથ માટે બે મોટી ચમચી હરડે કે ત્રિફળા ચૂર્ણ પાણીની અડધી ડોલ માં સ્નાન કર્યા પહેલા ૧૦ મિનિટે નાખવું, આ સોજા ઓછા કરવામાં અને ઘા ને રૂઝાવામાં મદદ કરે છે.
હરડનો ઉપયોગ ગૌમૂત્ર સાથે સોજાના વિકારમાં-
એડેમાં કફ દોષ ને લીધે થાય છે, આ રોગના નિદાન માટે ગૌમૂત્ર ને હરડ સાથે આપવામાં આવે છે.
હરડના ફાયદા પાચનશક્તિ માટે-
નિયમિત રીતે હરડ લેવાથી તમારા પાચન શક્તિમાં સુધારો થાય છે, આંતરડાને સ્વસ્થ રાખે છે અને આપણા દ્વારા ખવાતા ભોજનથી પોષક તત્ત્વોનું શોષણ વધારી શકે છે. એક અભ્યાસમાં હરડે ને આંતરડા માટે મહત્વપૂર્ણ બતાવ્યું છે. તેનો નિયમિત ઉપયોગ સરળતાથી મળ ત્યાગમાં ઉપયોગી બની શકે છે. ૧-૩ ગ્રામ હરડને એક કપ ગરમ પાણીમાં ભેળવીને લેવાથી ચયાપચય માં રાહત મળે છે.
હરડ તીલ્લી નો રોગ દૂર કરે છે-
તિલ્લિ વધવાના ઉપચાર માટે, ૩-૫ ગ્રામ હરડ દિવસમાં એક કે બે વાર ૨-૩ ગ્રામ ગોળની સાથે ભેળવીને આપી શકાય છે.
હરડનો ઉપયોગ ઝાડામાં કરો –
કાચા હરડના ફળને પીસીને ચટણી બનાવો અને એક ચમચી દિવસમાં ત્રણ વાર લેવાથી ઝાડા બંધ થઈ જાય છે. તે શરીર અને મળશયમાં હળવાશ લાવે છે જેના લીધે રોગ જલ્દી સારો થઈ જાય છે.
હરડ પાવડર ઉલ્ટી માં રાહત અપાવે –
જો તમને ઉલ્ટી કે ઉબકા જેવો અનુભવ થઈ રહ્યો હોય તો આદુ, જીરૂ કે તજ ની ઔષધીય ચા નું સેવન કરવું સારું હોય છે. એક અભ્યાસ મુજબ એ પણ જાણવા મળ્યું છે કે હરડનો ઉપયોગ ઉલ્ટીના અનુભવને દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે. વિરેચન ઉપચાર માટે હરડ પાવડર મધ સાથે વિશેલા પદાર્થોને બહાર કાઢવા માટે ઉલ્ટીના ઉપચારમાં આપવામાં આવે છે.
હરડ ચૂર્ણ યૌન સ્વાસ્થ્ય માટે-
હરડ ચૂર્ણ ના ફાયદા યૌન સ્વાસ્થ્ય માટે-
- હરડ નું યૌન સ્વાસ્થ્ય પર મિશ્રિત અસર પડે છે.
- તેમાં ઉંમરને ઓછી કરવાના ગુણ હોય છે.
- હરડ જાતીય શક્તિ વધારવા માટે દરરોજ ૧-૨ ગ્રામ એક મહિના સુધી ખાઓ.
- પરંતુ લાંબા સમય સુધી ઉપયોગ કરવાથી, તમારા ગરમ અને તૂરા ગુણને લીધે, હરડ જાતીય શક્તિ માં ઉણપ નું કારણ બની શકે છે.
- હરડ શીઘ્રપતન ના ઉપચારમાં ઉપયોગી છે, પરંતુ હરડ ઓછી વીર્યની માત્રા, ઓછા શુક્રાણુ અને ઉત્ખનન શિશ્ન ની સમસ્યાથી બચવા માટે શ્રેષ્ઠ છે.
હરડના ફાયદા ત્વચા અને વાળ માટે-
હરડના પાવડરને ઘણીવાર ત્વચાની સમસ્યાઓ, જેમ કે ખીલ, ત્વચા ના ડાઘ, સાથે જ વાળનું ખરવું અને ખોડો બંને માટે ઉપયોગ કરી શકાય છે.
ખીલ માટે હરડના પાવડરને ગરમ પાણી માં ભેળવો અને ઠંડુ થયા પછી અસરકારક ક્ષેત્રમાં લગાવો. આ પેસ્ટ નો ઉપયોગ તમારા ચહેરાની સુંદરતામાં મદદ કરશે.
વાળમાં લગાવવા માટે હરડના પાવડરને કોઈ તેલમા ભેળવીને લગાવો. સામાન્ય રીતે હરડને આમળાના તેલમા ભેળવીને વવાળમાં લગાવાય છે. તેનાથી ફોડલીઓ અને વાળનું ખરવું બંધ થઈ શકે છે.
હરડના ફાયદા મો અને ફેફસાં માટે
હરડનો પાવડર ઘણીવાર મોના ચાંદા, મૌખિક ઘા અને પેઢાના રોગ માટે પ્રયોગ કરવામાં આવે છે. ભારતમાં હરડને ઘણા સૂકા મેવા સાથે ભેળવીને તેને પાણીમાં નાખીને ઉકાળીને તે પાણીને માઉથવોશ ની જેમ ઉપયોગ કરી શકાય છે.
ઠંડુ થાય ત્યારે, આ મિશ્રણથી દિવસમાં બે વાર કોગળા કરો. આ નિયમિત રૂપે કરવાથી દાંતોની સમસ્યાઓને રોકવામાં મદદ કરવામાં અસરકારક માનવામાં આવે છે.
ઉધરસ, બ્રોકાઈટસ અને ફેફસાંની બીજી સમસ્યાઓ માટે હરડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેના માટે હરડના પાવડરને લગભગ અડધી ચમચી મધ સાથે ભેળવીને ધીમે ધીમે પીવું.
હરડ ના અન્ય ફાયદા-
- હરડનું સેવન કબજિયાત થી છુટકારો આપે છે.
- હરડનો ઉપયોગ મૂત્ર માર્ગની સમસ્યાઓને સરખી કરવામાં પણ થાય છે. વજન ઘટાડવા માટે હરડ ઘણી લાભદાયક માનવામાં આવે છે.
- હદય રોગથી બચવા માટે હરડનું નિયમિત રીતે સેવન કરો.
- ત્વચાની એલર્જી સામે લડવામાં હરડ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. તે કાન અને નાકની વાળી થી થતી એલર્જી નો ઉપચાર કરે છે. સોના અને ચાંદીથી બનેલા ઘરેણાં થી કોઈ એલર્જી થતી નથી અને ધાતુથી બનેલા ઘરેણાંથી એલર્જી અને ત્વચા પર ચાંભા થઈ શકે છે.
- હરડનો ઉપયોગ શરદી ઉધરસને રોકે છે.
- લોહી સુગરનાં સ્તરને નિયમિત બનાવી રાખવા માટે હરડનું સેવન કરી શકાય છે.
- હરડમાં એન્ટી બેક્ટેરિયલ અને એન્ટી વાયરલ ગુણ હોય છે જે વાયરલ અને ચેપને રોકવાનું કામ કરે છે.
- હરડ ત્વચાના રોગમાં ઉપયોગી છે.
- પેટમાં ટયુમર અને સોજામાં ઉપયોગી છે.
- એનિમિયા, યકૃત રોગના પ્રારંભિક પગલાં, પ્રલાય વગેરેમાં ઉપયોગી છે.
- તે માથાને લગતા રોગો, માથાનો દુખાવો, શરીરનો દુખાવો વગેરેમાં ઉપયોગ કરી શકાય છે.
- તે ઝાડા,ખરજવું જેવા રોગોમાં ઉપયોગી છે.
- ભૂખ ન લાગવી, ઉધરસ, શરદી, અવાજ, છાતીનું જકળાવું, છાતીના રોગો વગેરેમાં ઉપયોગી છે.
- હરડ નપુસંકતા અને કબજિયાતમાં ઉપયોગી છે.
- હરડ આંખો માટે સારું છે અને દ્રષ્ટિમાં સુધારો કરે છે.
- તે પૌષ્ટિક છે અને શરીર ના વજનમાં સુધારો કરે છે.
- તે બુદ્ધિમાં સુધારો કરે છે.
હરડ ના નુકશાન –
માન્યું કે હરડ ના ઘણા સ્વાસ્થ્ય લાભ હોય છે, પરંતુ તેના તૂરા અને ગરમ પ્રકૃતિના લીધે ઘણી બાબતમાં તે વિપરીત સંકેત આપી શકે છે. હરડ નમણાશ ને અવશોષીત અને પ્રકૃતિમાં વજન ઓછું કરનારું હોય છે. આનાથી ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન બચવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
હરડને બાળકો અને ૫ વર્ષથી ઓછી ઉંમર ના બાળકોથી દૂર રાખવું જોઈએ. તે બાળકોને ચિકિત્સકની દેખરેખમાં જ આપવી જોઈએ.
સ્તનપાન કરાવનારી માં ને પણ તેના ઉપયોગથી બચવું જોઇએ. તેનાથી માં ના દૂધના ઉત્પાદનમાં ઉણપ થાય છે.
કેટલીક બાબતોમાં હરડ થી બચવું સારું છે જેમ કે –
- જેની પ્રતિરોધક ક્ષમતા અને શક્તિ નબળી પડી ગઈ હોય તેમણે હરડ નું સેવન ન કરવું જોઈએ.
- જો શુષ્ક અને દુર્બળ અનુભવ કરી રહ્યા હોય તેમણે પણ હરડ નો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ.
- નબળા શરીર વાળાએ અને જેમણે લાંબા સમય સુધી ઉપવાસ કરેલો હોય.
- જે લોકો વધતી બળતરા અને અપચા ને લીધે પીડાતા હોય.
- તેમને જેની યૌન ગતિવિધી ની વૃદ્ધિ અને દારૂ ને લીધે ક્ષીણ હોય.
આવાજ સરસ લેખો અથવા આવનારા પાર્ટ ની અપડેટ માટે અમારા ફેસબુક પેજને લાઈક કરી સાથે સાથે FOLLOWING માં જઈ see first કરજો એટલે તમને તરત અપડેટ મળશે.
જો તમને આ માહિતી સારી લાગી હોય તો અમને કમેન્ટ સેક્શન માં જરૂર જણાવજો.. આવી અવનવી માહિતી જાણવા માટે અમારું પેજ “ફક્ત ગુજરાતી” લાઈક કરો અને તમારા મિત્રો તથા સગા સંબંધીઓ સાથે શેર જરૂર કરજો…
નોંધ : આ લખાણ ની કોપી કરતા પહેલા અમારી લેખિત મંજુરી લેવી જરૂરી છે.
Author : FaktGujarati Team